Tot september was er de tentoonstelling gewijd aan het werk van ruimtelijk beeldend kunstenaar André Volten (1925 - 2002) in het Berlagehuis, én in buurvilla De Greede, die tijdelijk leegstond.

Volten maakte vooral opdrachtwerk voor de openbare ruimte, dat op heel veel plaatsen in Nederland (en ook op enkele plaatsen in Duitsland) permanent te zien is. Denk aan de zg. Knakenpaal voor de Nederlandse Bank of de zitring bij de Stopera, beide in Amsterdam. Maar ook het Jaarbeursplein in Utrecht heeft een zuil, een zitboog en sculpturen van Volten. En voor het politiebureau aan de Rademarkt in Groningen staat een zuil van Volten.

Ontwerpen deed Volten niet door tekeningen of schetsen te maken. Hij begon met het maken van een omgevingsmaquette van de plek waar zijn beeld moest komen, om zo alle aspecten te kunnen overzien: afmetingen, lichtval, omringende gebouwen; verhoudingen en materialen. Op basis van die gegevens bepaalde hij hoe het beeld zou moeten worden. 

Het ruimtelijk werk van Volten werd in deze tentoonstelling gecontrasteerd met de architectuur van het Berlagehuis, een Gesamtkunstwerk op zich, waaruit heel andere opvattingen over de relatie tussen kunst en architectuur spreken dan die Volten en zijn tijdgenoten er op nahielden. 

Berlage geloofde (nog) in de integratie tussen beide, waarbij kunst eigenlijk onderschikt en dienstbaar aan de architectuur was. Volten eiste een autonome positie voor zijn beelden op; ze waren weliswaar voor de openbare ruimte en vaak voor 'bij' een gebouw bedoeld, maar niet als een versiering daarvan.

Een prachtig vormgegeven tentoonstellingsboekje met foto's en achtergrondinformatie over alle tentoongestelde werken is op aanvraag nog beschikbaar bij Stichting Berlagehuis Usquert (zo lang de voorraad strekt).

Deze winter van 2024 hebben we middels een serie lezingen aandacht besteed aan bedreigingen waaraan erfgoed bloot staat. Want die bedreigingen zijn legio! En dan hebben we het niet alleen over erfgoed-ver-weg, dat onder de zeespiegel verdwijnt, door stormen of tsunami's weggevaagd wordt of door reli-fanaten wordt opgeblazen. Nee, dan hebben we het over ons eigen erfgoed, waar we in, naast of in de buurt van wonen.

Niet alleen heeft ons erfgoed-dichtbij al decennia te lijden onder de gevolgen van de gaswinning, maar ook klimaatverandering eist z'n tol: niet alleen door bevingen maar ook door verdroging en inklinking verzakt de bodem en daarop onze monumenten: Romaanse kerkjes, monumentale boerderijen, borgen en burgerwoningen.

Van oorlog zullen we hopelijk niet zo gauw last hebben, al zijn indirecte gevolgen zoals hogere energieprijzen en schaarste aan materialen soms ook problematisch voor de goede instandhouding van erfgoed.

Een bedreiging die wel degelijk ook voor het erfgoed hier en nu opgaat is vermarkting en commercialisering. Onontbeerlijke geldschieters zoals overheden en fondsen eisen steeds vaker dat (openstelling van) erfgoed geld oplevert, zowel aan directe inkomsten als aan bestedingen in de omgeving van dat erfgoed.

En tenslotte is de grootste bedreiging nog altijd desinteresse en veronachtzaming, uitmondend in leegstand, verwaarlozing en als gevolg daarvan vaak afbraak. 

Een aantal experts heeft ons meegenomen in hoe zij tegen deze bedreigingen aankijken en welke mogelijke oplossingen zij voorstellen.

Hij is alweer voorbij, die mooie zomer... die zomer die begon op 16 juni 2023, met de opening van de tentoonstelling Solid Senses en de daarmee gepaard gaande hernieuwde publieke openstelling van het Berlagehuis zelf.

We haalden Solid Senses helemaal uit Brussel, een tentoonstelling bestaande uit architecturale sculpturen: massieve schaalvolumes van ontwerpen van URA Yves Malysse | Kiki Verbeeck in verschillende materialen en kleuren, die subtiel ‘resoneren’ met hun tijdelijke plek in het interieur van het Berlagehuis, een sculptuur op zich.

Het Berlagehuis is echter vele malen kleiner dan het Brusselse Paleis voor Schone Kunsten, vandaar dat we slechts een klein gedeelte van de oorspronkelijke tentoonstelling kwijt kunnen. Maar wel de essentie, het beste gedeelte: de architecturale sculpturen, massieve schaalvolumes van ontwerpen van URA Yves Malysse | Kiki Verbeeck. In verschillende materialen, van marmer tot beton, diverse houtsoorten, kalkzandsteen en geglazuurd. Vormen en kleuren die subtiel resoneren met hun tijdelijke standplaats, het interieur van het Berlagehuis Usquert.

Op 16 november 2015 ging het Berlagehuis dicht. De eigenaar, Vereniging Hendrick de Keyser uit Amsterdam, wilde ingrijpende werkzaamheden laten uitvoeren om de oorspronkelijke gietvloeren - licht vervuild met een kleine dosis asbest - te vervangen. Sinds dat moment tot aan het voorjaar van 2023, dus gedurende ruim 7 jaar, hebben we als Stichting Berlagehuis Usquert onze activiteiten elders onderdak moeten brengen. 

Dankzij contacten met architecten in de stad Groningen ontdekten we dat de aanzet tot de beroemde stadsvernieuwing uit de 70-er jaren gegeven is in en door de stad Groningen!

Daar werd destijds een vruchtbare koppeling gemaakt tussen vernieuwing in de politiek én in de architectuur, die paradoxaal genoeg de start bleek van het behoud van de historische binnenstad met al haar monumenten, hofjes, pakhuizen en kerkgebouwen.

Protagonisten Max van den Berg, destijds de jongste wethouder van Nederland, en architect Theo Oving laten zien en leggen uit hoe dat proces op gang kwam en wat het heeft opgeleverd.

De film duurt een uur en is op aanvraag beschikbaar.

De vier Architectenportretten-tentoonstellingen hebben op vier verschillende locaties plaatsgevonden:

'Gerrit Nijhuis, VERHOUDINGEN EN VERSIERINGEN' in de voormalige Rijksluchtvaartschool in Eelde; van 7 april tot 5 juni 2017.

'Egbert Reitsma, KLEUR EN VORM' in de Goede Herderkerk (van zijn hand) in Bedum; van 9 juni tot 30 juli 2017.

Jan Sterenberg, CONSTRUCTIE EN CONTEXT' in Klooster Museum Ter Apel; van 1 april tot 24 juni 2018 en daarna heeft de tentoonstelling nog in Emmen (van 26/1 tot 23/3 2019), Assen (van 11/5 tot 5/7 2019) en Zoetermeer (18/6 tot 11/9 2022) gestaan.

'Oeds de Leeuw Wieland, BALKEN EN BAKSTEEN' in het stationsgebouw van Loppersum; van 29 juni tot 2 september 2018.

De Noordelijke architecten die in deze tentoonstellingen aan bod zijn gekomen zijn Gerrit Nijhuis (1860-1940), Egbert Reitsma (1892-1976), Jan Sterenberg (1923-2000) en Oeds de Leeuw Wieland (1839-1919).

Hoewel bouwstijlen niet het uitgangspunt zijn geweest bij deze tentoonstellingen, is wel geprobeerd de architecten zo te kiezen dat een aantal verschillende (en gedeeltelijk overlappende) stijlen aan bod komen. Want ook voor ‘kenners’ moest de logica van de gemaakte keuzes duidelijk zijn.

Om te beginnen het neoclassicisme waarin De Leeuw Wieland begon, en daarna, een paar uitstapjes naar de neogotiek daargelaten, het eclecticisme en later de art nouveau-stijlwaarin Nijhuis werkte; beiden hebben overigens ook enkele ontwerpen in de zg. chaletstijl gemaakt.

Het expressionisme, ook wel de (verstrakte, want) Groningse variant van de Amsterdamse School-stijl genoemd van o.a. Egbert Reitsma. En tenslotte het functionalisme van het nieuwe bouwen van Jan Sterenberg.

De vier afleveringen kregen de volgende benamingen en werden in onderstaande volgorde gepresenteerd:

• Verhoudingen en versieringen, architect Gerrit Nijhuis
• Kleur en vorm, architect Egbert Reitsma
• Constructie en context, architecten Jan Sterenberg
• Balken en baksteen, architect Oeds de Leeuw Wieland